Portal Orzeczeń Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Kłodzku

UZASADNIENIE

W. B. wniósł pozew przeciwko J. Ł. o zapłatę kwoty 20000 zł, tytułem zachowku po matce stron G. S., zmarłej dnia 19.08.2021r. Podał, że spadkodawczyni za życia przepisała mieszkanie na rzecz pozwanej, która to, poprzez podstępne zabiegi, stosowanie perswazji psychicznej, zmuszanie do określonego zachowania, doprowadziła matkę do niekorzystnego rozporządzenia własnym mieniem, w zamian za dożywotnią opiekę, ponieważ w przypadku odmowy ubezwłasnowolniłaby ją i oddała do domu starców, o czym powód wie z relacji matki, która odwiedzała go w zakładzie karnym. Powód wskazał, że gdyby był na wolności, to opiekowałby się mamą ze względu na więzi rodzinne i uczuciowe, a w tych okolicznościach czuje się okradziony przez pozwaną, która dodatkowo skłóciła go z pozostałym rodzeństwem. Wskazał także, że w mieszkaniu po mamie pozostały jego rzeczy, takie, jak drogi sprzęt RTV, meble, futra, kożuchy, dużo złota itp., które zostały przywłaszczone przez pozwaną.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa. W odpowiedzi na pozew przyznała, że nabyła prawo własności lokalu mieszkalnego w K. przy ul. (...), o pow. 35,80 m2, na podstawie dożywocie, a nie darowizny. Na rozprawie wyjaśniła, że zajmowała się mamą przez 10 lat do chwili jej śmierci, zapewniała jej wspólne mieszkanie, opiekę, pomoc w chorobie i utrzymanie. Siostra B. J. pracowała w Niemczech, powód był osadzony w zakładzie karnym, a z bratem K. P. nie było kontaktu. Powód miał wiedzę o zawartej umowie dożywocie i nie zgłaszał wówczas żadnych zastrzeżeń. Podała, że mama nie pozostawiła nic w spadku. Zaprzeczyła też, aby dokonała przywłaszczenia jakichkolwiek rzeczy, stanowiących własność powoda, znajdujących się w mieszkaniu mamy.

Sąd ustalił:

Powód i pozwana są rodzeństwem, dziećmi G. S..

W dniu 28.12.2015r. G. S. zwarła przed notariuszem U. M. w Kancelarii Notarialnej w K. umowę o dożywocie, na podstawie której przeniosła na rzecz pozwanej prawo własności lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w K. przy ul. (...), składającego się z jednego pokoju, kuchni i pomieszczenia przynależnego, tj. piwnicy, o łącznej powierzchni użytkowej 35,80 m2, dla którego Sąd Rejonowy w Kłodzku prowadzi księgę wieczystą (...) wraz z udziałem w częściach wspólnych budynku i prawie własności gruntu, objętych księgą wieczystą nr (...), a pozwana, w zamian za to, zobowiązała się zapewnić G. S. dożywotnie utrzymanie, polegające na przyjęciu jej jako domownika, dostarczaniu jej wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła, opału, zapewnieniu jej odpowiedniej pomocy i pielęgnowania w chorobie oraz sprawieniu jej własnym kosztem pogrzebu, odpowiadającego zwyczajom miejscowym. Strony określiły wartość przedmiotowego lokalu mieszkalnego na kwotę 20000 zł.

Dowód: umowa o dożywocie z dn. 28.12.2015r. (k-43-46).

Prawomocnym postanowieniem z dnia 12 stycznia 2023r. Sąd Rejonowy w Kłodzku, w sprawie o sygn. akt I Ns 633/22, stwierdził, że spadek po G. S., zmarłej w dniu 19 sierpnia 2021r. w K., ostatnio stale zamieszkałej w K., na podstawie ustawy, nabyły dzieci: powód, pozwana oraz B. J. i K. P. – po 1/4 części.

Na rozprawie w dniu 12 stycznia 2023r. w sprawie z wniosku powoda o stwierdzenie nabycia spadku po G. S. (sygn. akt I Ns 633/22) siostra stron B. J., składając zapewnienie spadkowe, podała, że mama nie zostawiła testamentu, bo wcześniej podarowała siostrze (pozwanej) mieszkanie w zamian za opiekę, o czym wiedziało całe rodzeństwo i z czym się zgadza.

Dowód: protokół rozprawy z dnia 12.01.2023r., zawierający treść zapewnienia spadkowego B. J.; postanowienie Sądu Rejonowego w Kłodzku z dnia 12 stycznia 2023r. – w aktach sprawy tut. Sądu sygn. I Ns 633/22.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo podlegało oddaleniu.

Zgodnie z art. 991 § 1 kc, zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli uprawniony zstępny jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek). Z art. 991 § 2 kc wynika, że jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

W sprawie nie budziło wątpliwości, że powód był dzieckiem spadkodawczyni, a zatem jest jej zstępnym, któremu przysługiwało dziedziczenie z mocy ustawy. Niesporne było również, że zarówno powód, jak i pozwana zostali powołani do dziedziczenia po spadkodawczyni z mocy ustawy, wraz z pozostałym rodzeństwem B. J. i K. P., w udziałach po 1/4 części każdy.

Celem instytucji zachowku, unormowanej w przepisach art. 991 i nast. kc, jest ochrona interesów majątkowych najbliższych członków rodziny, poprzez zapewnienie im, niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego, odpowiadającego określonemu ułamkowi wartości udziału w spadku należnego przy dziedziczeniu ustawowym.

Zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie dominuje aktualnie pogląd, że jeżeli uprawniony do zachowku jest jednym ze współspadkobierców, który dochodzi do spadku na podstawie ustawy, to przysługuje mu przeciwko współspadkobiercom roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Zachowek ma przede wszystkim zapewnić uprawnionym otrzymanie określonej wartości ze spadku, bez względu na wolę spadkodawcy i dla powstania tego roszczenia nie ma znaczenia okoliczność, czy zostali oni powołani do spadku z ustawy, czy też na mocy testamentu. Co do zasady więc powodowi przysługiwało prawo do zachowku po matce.

Pozbawienie spadkobiercy koniecznego udziału przez spadkodawcę może nastąpić nie tylko przez sporządzenie testamentu na rzecz innej osoby, ale także przez takie rozporządzenie spadkiem jeszcze za życia spadkodawcy, które prowadzi do tego, że pomimo powołania do spadku na mocy ustawy spadkobierca w rzeczywistości otrzymuje tytułem dziedziczenia jedynie niewielką korzyść majątkową lub nawet wcale jej nie uzyskuje. Taka sytuacja wystąpiłaby np. jeżeli, wskutek dokonania przez spadkodawczynię darowizny spornego lokalu mieszkalnego na rzecz pozwanej, jako jednej z czworga spadkobierców ustawowych, powód, jako spadkobierca ustawowy, nie uzyskałby korzyści majątkowej tytułem dziedziczenia. Wówczas przysługiwałoby powodowi roszczenie o uzupełnienie przysługującego mu zachowku, które mógłby zgłosić przeciwko innemu spadkobiercy, który taką korzyść otrzymałby w drodze darowizny, podlegającej doliczeniu do tzw. substratu zachowku (art. 1000 kc).

W niniejszej sprawie jednakże taka sytuacja nie miała miejsca, skoro pozwana nabyła przedmiotowy lokal w ramach umowy o dożywocie (art. 908 kc), wobec czego nie może być pozywana o zapłatę zachowku, gdyż brak innego substratu zachowku (tak: wyrok SA w Katowicach z dn. 25.03.2020r., I ACa 763/18). Istotą umowy dożywocia jest przeniesienie własności nieruchomości w zamian za przyjęcie zbywcy jako domowników, dostarczanie im wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału oraz pielęgnacji i pomocy w chorobie oraz zapewnienie pochówku. Z poczynionych ustaleń wynika, że umowa, na podstawie której pozwana stała się właścicielką przedmiotowego lokalu, przesłanki te spełnia. Pozwana wywiązała się z zaciągniętych zobowiązań. Do chwili śmierci spadkodawczyni G. S. zapewniała jej wspólne mieszkanie, opiekę, pomoc i pielęgnację w chorobie i utrzymanie, a następnie pochówek. Siostra stron B. J. pracowała wówczas w Niemczech, powód był osadzony w zakładzie karnym, a z bratem K. P. nie było kontaktu.

Brak jest zarazem podstaw do rozszerzenia pojęcia darowizny, o jakiej mowa w art. 993 i 994 kc, na umowę o dożywocie. Nawet, w przypadku obiektywnej niewspółmierności świadczeń w umowie o dożywocie, nie dochodzi do darowizny (tak: wyrok SA w Krakowie z dnia 18.04.2019r., I ACa 1064/18). Nie można więc doliczyć do spadku wartości przedmiotowego lokalu, skoro własność tego lokalu została przeniesiona na pozwaną na podstawie umowy o dożywocie. W niniejszej sprawie spadek należało zatem potraktować jako „pusty”. Spadkodawczyni bowiem przed śmiercią rozdysponowała jedynym wartościowym składnikiem swojego majątku. W konsekwencji, skoro brak jest innego substratu zachowku, powództwo o zapłatę zachowku, skierowane przeciwko pozwanej – nabywcy przedmiotowego lokalu mieszkalnego w ramach umowy o dożywocie, nie mogło być uwzględnione.