Portal Orzeczeń Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Kłodzku

UZASADNIENIE

Powodowie K. S. i D. S. (1) po ostatecznym sprecyzowaniu i rozszerzeniu powództwa wnieśli o ustalenie, że umowa nr (...) kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej zawarta 03.07.2008r. pomiędzy K. S. i D. S. (1) a Bankiem (...) S.A. z/s w W., którego następcą prawnym jest pozwany (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. jest nieważna oraz o zasądzenie od pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na rzecz powódki K. S. kwoty 10911,28 zł i 5160 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 15. dnia od doręczenia pisma rozszerzającego powództwo tj. od 10.11.2023 r. do dnia zapłaty (roszczenie główne).

Powodowie ewentualnie wnieśli o ustalenie, że umowa nr (...) kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej zawarta 3 lipca 2008r. pomiędzy K. S. i D. S. (1) a Bankiem (...) S.A. z/s w W., którego następcą prawnym jest pozwany (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. w §1 ust. 1, § 2 ust. 2 i 4 pkt 2, § 4 ust. 1 umowy i § 37.1. i 37.2 regulaminu zawiera niedozwolone postanowienia umowne w zakresie waloryzacji kredytu kursem (...)/PLN, niewiążące stron umowy, a powodowie są zobowiązani do spłaty kwoty 64644,63 zł w równych ratach miesięcznych kapitałowo-odsetkowych, bez waloryzacji kursem (...)/PLN, w oparciu o oprocentowanie kredytu i w liczbie rat kredytu wynikających z umowy kredytu oraz o zasądzenie od pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na ich rzecz powódki K. S. kwoty 20 000,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 15 dnia od doręczenia stronie pozwanej odpisu pozwu.

Ponadto powodowie wnieśli o zasądzenie na rzecz każdego z nich kosztów procesu, w tym opłaty sądowej od pozwu oraz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa 34 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia prawomocności wyroku do dnia zapłaty. Powodowie w uzasadnieniu pozwu wskazali, że na podstawie spornej umowy kredytu denominowanego do waluty (...) poprzednik prawny pozwanej wypłacił powodom w dwóch transzach łącznie 64644,63 zł, co miało stanowić wartość 32014,97 CHF. W dniu zawarcia umowy oprocentowanie wynosiło 4,2717% w skali roku. Powodowie w chwili udzielenia kredytu pozostawali w związku małżeńskim, rozwiązanym prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Świnicy z 02.02.2012r., który uprawomocnił się 24.02.2012r.

Powodowie w pozwie złożyli stronie pozwanej oświadczenie o potrąceniu roszczenia banku o zwrot kapitału kredytu w kwocie 64 644,63 zł z roszczeniem powodów o zwrot spłaconych rat kredytu w kwocie 46995,44 zł i 5160 CHF, które po przeliczeniu na PLN wg kursu średniego NBP z dnia spłaty danej raty stanowią równowartość 22343,50 zł tj. łącznego roszczenia powodów w PLN w kwocie 69338,94 zł. Przy czym oświadczenie o potrąceniu nie dotyczyło rat kapitałowych w kwocie 4694,31 zł spłaconych przez powódkę w okresie od 12.01.2022r. do 13.03.2023r. i które są objęte żądaniem pozwu. Na skutek potrącenia roszczenie banku o zwrot kapitału kredytu wygasło na skutek zaspokojenia w całości.

Strona pozwana (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości także po jego rozszerzeniu oraz o zasądzenie od powodów na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Strona pozwana pismem z 07.07.2023r. podniosła zarzut zatrzymania kwot dochodzonych tj. 24694,31 zł do czasu zaoferowania przez powodów na rzecz strony pozwanej roszczenia o zwrot kwoty 64 644,63 zł wypłaconej powodom w związku z zawartą z poprzednikiem prawnym pozwanej umową kredytu hipotecznego. Zarzut zatrzymania został zmodyfikowany po rozszerzeniu powództwa. Strona pozwana pismem z 09.11.2023r. zmodyfikowała odpowiedź na pozew i podniosła zarzut zatrzymania kwot dochodzonych tj. 10911,28 zł i 5160 CHF do czasu zaoferowania przez powodów na rzecz strony pozwanej roszczenia o zwrot kwoty 64 644,63 zł wypłaconej powodom w związku z zawartą z poprzednikiem prawnym pozwanej umową kredytu hipotecznego.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny :

Poprzednik prawny pozwanego – Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na podstawie wniosku o udzielenie kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 12.06.2008 r. udzielił powodom K. S. i D. S. (1) kredyt. Powodowie wnioskowali o kredyt w łącznej kwocie 65.000,00 zł w walucie kredytu (...) spłacany w PLN na nabycie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w K., przy ul. (...)/II/8 o powierzchni użytkowej 26,24 m ² i refinansowanie środków własnych.

Poprzednik prawny pozwanego Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. w dniu 03.07.2008 r. zawarł z powodami umowę nr (...) kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej, na podstawie której udzielił powodom kredytu w kwocie 32014,97 CHF, a powodowie zobowiązali się do jego wykorzystania zgodnie z warunkami umowy. Kredyt został udzielony na okres od dnia zawarcia umowy do dnia 04.07.2033 r. na nabycie na nabycie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w K., przy ul. (...)/II/8 o powierzchni użytkowej 26,24 m ², dla którego zostanie założona księga wieczysta, a także refinansowanie środków własnych. Kredyt miał zostać wypłacony jednorazowo i bezgotówkowo na rzecz zbywców w/w nieruchomości – 24011,23 CHF, kredytobiorców 8003,74 CHF i kredytodawcy 256,12 CHF tytułem sfinansowania jednorazowej i bezzwrotnej opłaty przygotowawczej.

Wypłata miała nastąpić niezwłocznie po złożeniu przez kredytobiorcę dyspozycji wypłaty kredytu i ustanowieniu wskazanego w umowie prawnego zabezpieczenia spłaty kredytu. Oprocentowanie kredytu w dniu zawarcia umowy wynosiło 4,2717% w stosunku rocznym. Oprocentowanie było zmienne i miało być ustalane w oparciu o stopę referencyjną 6M LIBOR (zaokrągloną do czwartego miejsca po przecinku) obowiązująca w banku w dniu podpisania umowy. A w okresie kredytowania – w kolejnym dniu kolejnego okresu stabilizacji oprocentowania oraz przy uwzględnieniu marży banku w wysokości 1,30 punktu procentowego.

Powodowie zobowiązali się do spłaty kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie w miesięcznych równych ratach kapitałowo-odsetkowych do 12. dnia miesiąca. Spłata kredytu miła nastąpić w złotych poprzez obciążenie należną kwotą kredytu i odsetkami w terminach płatności wskazanego w umowie konta osobistego prowadzonego w (...) S.A. O/O K.. Zmiana kursu waluty wpływała na wysokość salda kredytu oraz rat kapitałowo – odsetkowych. Termin spłat oraz wysokość rat określać miał harmonogram spłat stanowiący integralną cześć umowy. Powodowie mogli spłacić kredyt przed terminem określonym w umowie, jak też dokonać wielokrotnego przewalutowaniami kredytu. Dodatkowo w umowie wskazane i określone zostały szczegółowo obowiązki stron umowy, a w szczególności kredytobiorców oraz nieterminowość spłaty i kolejność spłaty zadłużenia przeterminowanego, jak też przesłanki wypowiedzenia i rozwiązania tej umowy, odstąpienia od niej, przesłanki uruchomienia kredytu, a także wysokość opłat i prowizji należnych bankowi. Zgodnie z postanowieniami przedmiotowej umowy w sprawach nieuregulowanych w niej mają zastosowanie: a) regulamin kredytu hipotecznego i budowlanego; b) ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe; c) Kodeks cywilny; d) Ustawa z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim. Podpisując przedmiotową umowę powodowie potwierdzili odbiór jednego egzemplarza umowy i regulaminu.

Zgodnie z postanowieniami regulaminu kredytu hipotecznego i budowlanego, w tym szczególności zapisem postanowienia §37, §38 i §40 tego regulaminu, kredyty w walutach wymienialnych wypłacane były w złotych przy zastosowaniu kursu kupna waluty obowiązującego w banku w chwili wypłaty, a spłacane były w złotych przy zastosowaniu kursu sprzedaży waluty obowiązującego w banku w chwili spłaty. Natomiast odsetki, prowizje oraz opłaty naliczane były w walucie kredytu i podlegały spłacie w złotych przy zastosowaniu kursu sprzedaży walut obowiązującego w banku w chwili spłaty. Jednocześnie w regulaminie tym wskazano, że w przypadku kredytów walutowych lub kredytów przeznaczonych na spłatę kredytu walutowego może wystąpić różnica pomiędzy udzieloną, a przewidzianą do wypłaty kwotą kredytu wyrażoną w złotych wynikająca z różnicy kursów walut, które to ryzyko kursowe ponosi kredytobiorca, który zobowiązuje się przy tym do pokrycia ewentualnych różnic pomiędzy kwotą kredytu przeliczoną na złote po kursie kupna obowiązującym w dniu złożenia wniosku o kredyt, a kwotą kredytu przeliczoną na złote po kursie kupna obowiązującym z dnia wypłaty kredytu, niezbędną do zamknięcia inwestycji.

Prawnym zabezpieczeniem kredytu była: a) hipoteka zwykła w łącznej kwocie 32014,97 CHF oraz hipoteka kaucyjna zabezpieczająca odsetki umowne i koszty umowne do kwoty 16 007,49 CHF wpisana na rzecz banku na wskazanym spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu, dla którego zostanie utworzona księga wieczysta; b) ubezpieczenie kredytowanego niskiego wkładu własnego we wskazanym towarzystwie ubezpieczeń; c) ubezpieczenie spłaty kredytu we wskazanym towarzystwie ubezpieczeń do czasu przedłożenia przez powodów odpisu z księgi wieczystej zawierającego prawomocny wpis w/w hipotek. Powodowie wraz z podpisaniem umowy podpisali także oświadczenie o ponoszeniu ryzyka walutowego i/lub zmiennej stopy procentowej dla kredytów hipotecznych, w którym oświadczyli, że: a) pracownik poprzednika prawnego pozwanego przedstawił im ofertę kredytu hipotecznego w złotych i walucie wymienialnej i że po zapoznaniu się z nimi powodowie dokonali wyboru oferty kredytu w walucie wymienialnej mając pełną świadomość, że w okresie obowiązywania umowy może nastąpić wzrost kursu waluty kredytu co spowoduje podwyższenie kwoty kredytu /odsetek/, kwoty raty kapitałowo – odsetkowej przypadającej/przypadających do spłaty, określonej/określonych w złotych; b) są świadomi, że oprocentowanie kredytu jest zmienne i w okresie obowiązywania umowy może ulec podwyższeniu w związku ze wzrostem stopy referencyjnej LIBOR co spowoduje podwyższenie kwoty raty odsetkowej/ kapitałowo-odsetkowej przypadającej do spłaty; oraz potwierdzili otrzymanie pisemnej informacji o kosztach obsługi kredytu w przypadku niekorzystnej zmiany kursu waluty i informacji o kosztach obsługi kredytu w przypadku niekorzystnej zmiany stopy procentowej.

Zarówno wniosek o udzielenie kredytu, umowa o kredyt, jak też załączniki do niej oraz regulamin, a także oświadczenia kredytobiorców były drukami standardowych wzorców umownych stosowanymi przez poprzednika prawnego pozwanego.

Kredyt został uruchomiony i wpłacony w dniu 04.07.2008 r. w łącznej kwocie 64.644,63 zł (32014,97 CHF). Powodowie w okresie od 12.08.2008r. do dnia wyrokowania z tytułu realizacji umowy kredytu wpłacili na rzecz poprzednika prawnego pozwanego i pozwanego łącznie kwotę 86450,08 zł i 5160 CHF.

Powodowie zawarli przedmiotową umowę kredytu jako konsumenci, nigdy nie prowadzili w nieruchomości, której dotyczył kredyt hipoteczny działalności gospodarczej.

Powodowie K. S. i D. S. (1) pozostawali w związku małżeńskim do 24.02.2012r. Powodowie 16.11.2012r. zawarli umowę o podział majątku wspólnego, na podstawie której powódka K. S. przejęła obowiązek spłaty kredytu na podstawie umowy kredytu hipotecznego z 03.07.2008r. zawartej z (...) S.A. z/s w W. i zobowiązała się na podstawie art. 519 k.c. i nast. zwolnić D. S. (2) od obowiązku spłaty tego kredytu.

Dowód:

- umowa o kredyt i regulaminem (k. 22-26, 27-34);

- wniosek o kredyt k. 177 – 179;

- oświadczenie z 12.06.2008r. k. 181;

- historia spłaty, zmian oprocentowania i wypłat k. 183 – 187, 188,189;

- wyrok Sądu Okręgowego w Świdnicy z 02.02.2012r., w sprawie I C 2729/11 k. 39;

- umowa o podział majątku wspólnego powodów k. 40 – 42;

- przesłuchanie powodów k. 214 – 215.

Sąd zważył ponadto, co następuje:

Powództwo w zakresie roszczenia głównego po jego modyfikacji zasługiwało w całości na uwzględnienie.

Powodowie domagali się stwierdzenia nieważności umowy z 03.07.2008r. Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. W pierwszej kolejności należało więc rozważyć, czy powodowie posiadali interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności tej umowy. W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntował się pogląd, zgodnie z którym interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. stanowi szeroką formułę, obejmującą wiele sytuacji prawnych, w których uwikłany może być podmiot występujący z powództwem. Interes prawny może wynikać z bezpośredniego zagrożenia prawa powoda lub zmierzać do zapobieżenia temu zagrożeniu. Uwzględnić należy sytuację prawną żądającego, ocenianą w płaszczyźnie zarówno obecnych, jak i przyszłych, ale obiektywnie prawdopodobnych stosunków prawnych z jego udziałem. Przyjmuje się jednolicie, że interes prawny istnieje wówczas, gdy zachodzi niepewność stanu prawnego lub prawa, powodująca potrzebę ochrony prawnej. Interes prawny może być rozumiany jako potrzeba prawna wynikająca z określonej sytuacji prawnej w przypadku, gdy powstała sytuacja grożąca naruszeniem prawa przysługującego uprawnionemu, bądź też powstała wątpliwość co do jego istnienia. Nie należy go utożsamiać z interesem jedynie ekonomicznym. Musi to być rzeczywiście istniejąca i uzasadniona potrzeba udzielenia ochrony prawnej w wyniku ustalenia istnienia (nieistnienia) prawa lub stosunku prawnego, a nie tylko wynikająca z subiektywnego zapatrywania strony. Interes prawny wyraża się wówczas w usunięciu stanu niepewności (zob. np. wyroki SN z dnia: 04.10.2001 r., I CKN 425/00; 18.06.2009 r., II CSK 33/09; 09.02.2012 r., III CSK 181/11, OSNC 2012, nr 7-8, poz. 101; 14.03.2012 r., II CSK 252/11, OSNC 2012, Nr 10, poz. 120). Ponadto w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że powód zachowuje interes prawny do wytoczenia powództwa o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego, mimo przysługującego mu powództwa o świadczenie lub mimo wytoczenia przeciwko niemu takiego powództwa przez stronę przeciwną na podstawie spornego stosunku prawnego, jeżeli z tego stosunku wynikają jeszcze inne lub dalej idące skutki, których dochodzenie w drodze powództwa o świadczenie nie jest możliwe lub nie jest jeszcze aktualne. W takim wypadku tylko powództwo o ustalenie nieistnienia tego stosunku prawnego może w definitywny sposób rozstrzygnąć niepewną sytuację prawną powoda i zapobiec także na przyszłość możliwym sporom, a tym samym w pełny sposób zaspokoić jego interes prawny (zob. np. wyroki SN z dnia: 30.10.1990 r., I CR 649/90; 27.01.2004 r., II CK 387/02; 02.07.2015 r., V CSK 640/14; postanowienie SN z dnia 18.11.1992 r., III CZP 131/92). W ocenie Sądu interes prawny powodów w ustaleniu nieważności umowy kredytu jest oczywisty, gdyż rozstrzygnięcie to daje możliwość definitywnego zakończenia sporu między stronami, w szczególności dokonania wzajemnych rozliczeń i usunięcia z obrotu prawnego wszelkich skutków nieważnej umowy, jak chociażby wykreślenia hipoteki zabezpieczającej spłatę kredytu i obciążającej nieruchomość powodów.

Przechodząc do rozważań dotyczących ważności umowy należy zaznaczyć, że poza sporem pozostawało, że oceniana umowa zawarta została z powodami będącymi konsumentami w rozumieniu art. 22 ¹ k.c., z wykorzystaniem wzorca umowy oraz regulaminów stosowanych przez stronę pozwaną. Postanowienia tej umowy nie były indywidualnie negocjowane przez strony. Powodowie, poszukujący w 2008 r. możliwości sfinansowania kosztów nabycia interesującego ich spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego mogli co najwyżej wybrać rodzaj umowy kredytowej spośród oferowanych przez pozwanego, nie mieli jednak wpływu na poszczególne postanowienia tej umowy. Dokonanie przez konsumenta wyboru pomiędzy różnego rodzaju umowami oferowanymi przez bank nie stanowi formy indywidualnego uzgodnienia postanowień umownych w rozumieniu art. 385 ¹ § 3 w związku z § 1 art. 385 ¹ k.c., nie świadczy bowiem o rzeczywistym wpływie konsumenta na treść postanowień umowy, którą wiąże się z bankiem. Do umowy zawartej przez strony znajdował zastosowanie art. 69 ust. 1 i art. 69 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 29.08.1997r. Prawo Bankowe, (dalej jako pr. bank.) w brzmieniu obowiązującym w 2008 r. W świetle art. 69 ust. 1 pr. bank., określającego elementy konstrukcyjne umowy kredytu bankowego, zobowiązanie banku w tej umowie polega na oddaniu do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony kwoty środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a zobowiązanie kredytobiorcy na korzystaniu z tej kwoty na warunkach określonych w umowie i do zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz do zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Taką charakterystykę konstrukcji umowy kredytu ustawodawca sprecyzował w art. 69 ust. 2 pr. bank., w którym – poza wymaganiem formy pisemnej – wskazał, że umowa powinna zawierać kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty, wysokość oprocentowania i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Walutą zaciągniętego w Polsce kredytu nie musi być złoty, może nią być także waluta obca. Obca waluta może być też wykorzystywana jako umowny instrument waloryzacji świadczeń stron w kredycie, którego walutą jest złoty. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy (zob. wyrok SN z 27.04.2023 r., (...), LEX nr 3571743, a także wyroki z 07.11.2019 r., IV CSK 13/19, nie publ. i z 30.09.2020 r., I CSK 556/18, nie publ.), z punktu widzenia polskiego systemu prawnego można wyróżnić trzy rodzaje kredytów, w których w różnych rolach występuje waluta obca: indeksowany, denominowany i walutowy. W kredycie indeksowanym kwota kredytu jest podana w walucie krajowej i w tej walucie zostaje wypłacona, ale zostaje przeliczona na walutę obcą według klauzuli umownej opartej na kursie kupna tej waluty obowiązującym w dniu uruchomienia kredytu. W kredycie denominowanym kwota kredytu jest wyrażona w walucie obcej, lecz zostaje wypłacona w walucie krajowej po przeliczeniu według klauzuli umownej opartej na kursie kupna waluty obcej obowiązującym w dniu uruchomienia kredytu. W obu przypadkach spłata kredytu następuje w walucie krajowej (niezależnie od tego, czy rata kredytu wyrażona jest w umowie w walucie polskiej czy obcej), przeliczanej po kursie obowiązującym w terminie płatności rat na walutę obcą, z zaliczeniem wpłat na poczet salda kredytu aż do wyczerpania kwoty, na którą został przeliczony z odsetkami. W kredycie walutowym kwota kredytu jest wyrażona w walucie obcej i jego spłata również jest dokonywana w tej walucie. Tylko w tym ostatnim wypadku roszczenie kredytobiorcy w stosunku do kredytodawcy opiewa na walutę obcą, tj. kredytobiorca może żądać od kredytodawcy wypłaty kwoty kredytu w walucie obcej. Spłata takiego kredytu także następuje w walucie obcej. W dwóch pozostałych wypadkach żądanie kredytobiorcy w stosunku do kredytodawcy dotyczy wyłącznie waluty krajowej, a waluta obca pełni w tych umowach tę samą, waloryzacyjną funkcję. Kredyty indeksowany i denominowany w walucie obcej różnią się między sobą wyłącznie sposobem wyrażenia owej waloryzacyjnej funkcji pełnionej przez walutę obcą. Nie są to jednak kredyty tożsame z walutowymi, nie tylko ze względu na brak roszczenia kredytobiorcy do kredytodawcy o wypłacenie mu środków w walucie obcej w kwocie oznaczonej w umowie, za czym nie idzie też obowiązek spłacana rat kredytowych w walucie obcej, lecz raczej ze względu na inną funkcję pełnioną przez tę walutę w stosunku umownym, z czym pozostają w związku przyczyny zawarcia umowy, na gruncie art. 69 pr. bank. rozumiane jako cel kredytowania. W umowie kredytowej postanowienia określające kwotę i walutę kredytu mają pozostawać w korelacji z objętymi ustaleniami stron okolicznościami odnoszącymi się do celu, do którego realizacji dąży kredytobiorca, a kredytodawca akceptuje, a dla którego kwestie waluty mogą nie być obojętne. Ów brak roszczenia o wypłatę waluty obcej po stronie kredytobiorcy, który nie zawarł z kredytodawcą umowy kredytu walutowego, lecz umowę kredytu indeksowanego lub denominowanego w walucie obcej jest konsekwencją braku gospodarczej potrzeby uzyskania przez kredytobiorcę waluty obcej, z czego zdaje sobie sprawę kredytodawca (tak, Wyrok SN z 27.04.2023 r., (...), LEX nr 3571743).

Problemy ujawniające się w obrocie w związku z praktyką bankową nieprecyzyjnego redagowania warunków umów kredytowych wykorzystujących walutę obcą w celach waloryzacyjnych skłoniły ustawodawcę do uchwalenia ustawy „antyspreadowej” (ustawą z dnia 29.07.2011 r. o zmianie ustawy prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2011r., Nr 165, poz.984 – tak zwaną „ustawą antyspreadową”) i dodania pkt 4a w art. 69 ust. 1 pr. bank. stanowiącego, że w umowie o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, umowa kredytu powinna obejmować szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowoodsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu, a także ust. 3, według którego w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kapitałowo-odsetkowych oraz dokonać przedterminowej spłaty pełnej lub częściowej kwoty kredytu bezpośrednio w tej walucie. W tym przypadku w umowie o kredyt określa się także zasady otwarcia i prowadzenia rachunku służącego do gromadzenia środków przeznaczonych na spłatę kredytu oraz zasady dokonywania spłaty za pośrednictwem tego rachunku. Wejście w życie tej ustawy potwierdza akceptację ustawodawcy dla konstrukcji umów kredytowych indeksowanych do waluty obcej i denominowanych w tej walucie, lecz nie znosi obowiązku badania postanowień umów zawartych przed 26.08.2011r. m.in. w świetle art. 385 ¹ k.c.

W czasie, gdy strony zawarły umowę kredytową prawo bankowe nie zawierało uregulowań, które by odnosiły się do umów kredytu indeksowanego do (...) lub denominowanego w (...), co nie wyklucza jednak uznania takich umów za dopuszczalne (art. 353 ¹ k.c.) i ustalenia wymagań, jakim powinny odpowiadać oraz skutków ich niezachowania na podstawie reguł ogólnych prawa zobowiązań. To, że w stanie prawnym przed 26 sierpnia 2011 r. ustawodawca co do zasady akceptował zawieranie umów kredytu, w których waluta obca pełniła funkcję waloryzacyjną, znajduje potwierdzenie w art. 69 ust. 2 pkt 4a i art. 75b pr. bank., mających – w związku z art. 4 i art. 5 ust. 1 ustawy antyspreadowej – zastosowanie także do umów zawartych w odniesieniu do niespłaconej jeszcze części kredytu.

Możliwość skorzystania z mechanizmu rozliczeń określonego w art. 75b pr. bank. nie pozbawia jednak powodów uprawnienia do zażądania skontrolowania postanowień umowy, którą zawarli z pozwanym z odwołaniem się do kryteriów ustalonych w art. 385 ¹ § 1 albo art. 58 k.c. Nowelizacja prawa bankowego z 29.07.2011 r. przyznała kredytobiorcom jedynie dodatkowe uprawnienie do spłacania rat kredytu indeksowanego lub denominowanego do waluty obcej bezpośrednio w tej walucie, co nie znaczy, że nałożyła na nich obowiązek zachowania takiej formy spłaty albo że wyłączyła możliwość zgłoszenia roszczeń powstałych na gruncie umów niespełniających wymagań stawianych umowom kredytowym w stosunkach z konsumentami (tak, Wyrok SN z 27.04.2023 r., (...), LEX nr 3571743).

Oznaczenie w umowie kredytu jego kwoty i waluty, czego wymaga ustawodawca w art. 69 ust. 2 pr. bank., powinno uwzględniać wyniki uzgodnień mających miejsce między stronami umowy na etapie negocjowania jej warunków, gdy kredytobiorcy zakomunikowali bankowi, na jaki cel chcą uzyskać kredyt, a bank ten cel zaakceptował. Niezależnie jednak od tego, że okoliczności poprzedzające zawarcie umowy i mające miejsce na etapie negocjowania jej warunków mogą być wskazówką co do zgodnego zamiaru stron i celu umowy (art. 65 § 2 k.c.), to sama jednak znajomość celu kredytowania nie wystarczy do oznaczenia kwoty kredytu i waluty, którą by można uznać za uzgodnioną przez strony. Oświadczenia stron obejmujące także ten element umowy muszą być stanowcze i jednoznaczne.

W niniejszej sprawie analizowana umowa miała konstrukcję kredytu denominowanego w (...) w znaczeniu przytoczonym wyżej, gdyż kwoty kredytu zostały w nich określone jako odpowiadające kwocie 32014,93 CHF. Świadczenie w walucie obcej nie zostało powodom wypłacone, a umowa nie przyznawały im roszczenia o jego wypłacenie w tej walucie. Wypłaceniu powodom podlegała kwota w złotych, łącznie 64644,63 zł. Kwota wpisana do umowy kredytowej jako kwota kredytu, stanowiła w istocie obliczoną według zasad opisanych w umowie równowartość kwoty w walucie polskiej przekazanej powodom, zgodnie z ustaleniami stron.

Nie ulega wątpliwości, że atrakcyjna stopa procentowa kredytu, którego kwota wyrażona zostaje w walucie obcej, a mianowicie zastosowanie w tym przypadku stawki LIBOR, wiązało się z ryzykiem kursowym, który towarzyszy umowom odwołującym się do waluty obcej jako miernika wartości. O tym ryzyku kredytobiorcy jako konsumenci powinni być pouczeni. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)) w wyrokach z 14.03.2019r., C-118/17, pkt 35, 48, z 03.10.2019 r. C-260/18, pkt 44, z 20.09.2017 r., C-186/16, pkt 49 stwierdził, że warunek umowy kredytu denominowanego w walucie obcej, zgodnie z którym ryzyko kursu wymiany obciąża bez żadnych ograniczeń konsumenta, jako kompensata za korzystniejszą stopę procentową, jest warunkiem określającym główny przedmiot umowy. Można badać nieuczciwy charakter tego warunku i stwierdzić jego nieuczciwość, jeżeli w momencie zawierania umowy i biorąc pod uwagę tekst i informacje otrzymane od instytucji kredytowej treść tego warunku nie była jasna ani zrozumiała dla właściwie poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i rozsądnego przeciętnego konsumenta.

Kurs każdej waluty zależy od wielu czynników, a relacje kursowe są trudne do prognozowania, a w długiej perspektywie – w zasadzie niemożliwe do przewidzenia. Ryzyko kursowe towarzyszące umowom kredytowym zawieranym na bardzo dugi okres jest na tyle poważne, że jeżeli – co powinno być regułą – nie zostanie ono podzielone pomiędzy stronami, i mają nim być w całości obciążeni kredytobiorcy, to ich decyzja podjęta w tym przedmiocie przez zaakceptowanie umowy musi być poprzedzona wykonaniem obowiązków informacyjnych przez profesjonalistę – kredytodawcę. O zagrożeniach właściwych ryzyku kursowemu konsumenci – kredytobiorcy powinni być pouczeni nie tyle przez przedstawienie im danych choćby z długiego okresu, w którym nie miały miejsce zdarzenia powodujące istotne wahania kursu waluty, w której kwota kredytu została zdenominowana, co wyłącznie lub także przez przedstawienie zagrożeń będących konsekwencjami wydarzeń nadzwyczajnych, mogących spowodować 100-200% zmiany kursu tej waluty (por., Wyrok SN z 27.04.2023 r., (...), LEX nr 3571743).

W przypadku, gdy kredytodawca spełnia swoje świadczenie jednorazowo lub w niewielu częściach tuż po zawarciu umowy, gdy ich wartość odniesiona do waluty waloryzacji jest łatwa do oceny, a świadczenia kredytobiorcy mają być rozciągnięte w czasie na lata, wymaganie tak skonstruowanego pouczenia jest szczególnie uzasadnione. Poziom wiedzy poszczególnych kredytobiorców o czynnikach rynkowych kształtujących kursy walut jest bowiem różny.

Konsumentowi nie można co do zasady odebrać możliwości zawarcia umowy zakładającej niskie koszty udostępnienia kapitału pod warunkiem, że wyraźnie i jednoznacznie przejmie na siebie w pełnym zakresie ryzyko kursowe, wpisane w te niskie koszty udostępnienia kapitału. Takie skonstruowanie umowy nadaje jej pewnych cech losowych, i to nie tylko z perspektywy konsumenta – kredytobiorcy. Także kredytodawca w rozważanych okolicznościach powinien ostrożnie podchodzić do deklaracji kredytobiorcy, że ten zobowiązanie wykona, niezależne od tego, jak jego wysokość ukształtują czynniki determinujące kurs waluty służącej przeliczaniu wartości świadczeń.

W stosunkach z konsumentami, także mającymi rozległą wiedzę o ekonomii, trudno jest przyjmować, że każde oświadczenie o świadomości ryzyka kursowego i o znajomości czynników, które go powodują jest zarazem wyrazem akceptacji dla poniesienia tego ryzyka w całości i bez ograniczeń. W umowach kredytowych, w których odwołanie się do waluty obcej przy wyrażeniu wartości świadczeń pełni wyłącznie funkcję waloryzacyjną, akceptacja dla ryzyka kursowego, które ma ponosić kredytobiorca nie wykracza zwykle poza granice wypełnienia tej funkcji przez walutę, w której kwota kredytu została zdenominowana. Zgody konsumenta na poniesienie ryzyka kursowego wyższego niż właściwe wypełnieniu przez walutę obcą funkcji waloryzacyjnej w kredycie denominowanym lub indeksowanym, materializującego się wtedy, gdy jej kurs zostanie ukształtowany przez oddziaływanie pewnych czynników nadzwyczajnych, nie można wyprowadzać z ogólnych oświadczeń konsumenta o świadomości ryzyka kursowego(tak, Wyrok SN z 9.09.2022 r., (...) 794/22, LEX nr 3410346).

Mechanizmy ustalania kursów walut na potrzeby określania wysokości świadczeń spełnianych w wykonaniu umów zawartych przez strony nie zostały w nich precyzyjnie ustalone; parametr stosowny do przeliczania świadczeń został pozostawiony do kształtowania przez pozwanego. Nietransparentne postanowienia, które uprawniają bank do jednostronnego ustalenia kursów walut, pozostawiają mu pole do arbitralnego działania i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron umowy są uznawane w orzecznictwie Sądu Najwyższego za abuzywne.

Zarówno w orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak i (...) wskazano, że stwierdzenie niedozwolonego charakteru postanowienia w umowie kredytu może uzasadniać uznanie umowy za nieważną. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej podkreśla konsekwentnie, że przepisy dyrektywy 93/13 sprzeciwiają się uzupełnianiu przez sąd krajowy umowy przez zmianę nieuczciwego warunku na podstawie przepisu prawa krajowego. Wskazuje też, że nie jest dopuszczalne częściowe utrzymanie nieuczciwego warunku umownego w mocy przez usunięcie elementów przesądzających o jego nieuczciwym charakterze, o ile sprowadzałoby się to do mającej wpływ na istotę tych warunków zmiany treści umowy (zob. też uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 07.05.2021 r. - zasada prawna - III CZP 6/21, OSNC 2021, Nr 9, poz. 56; uchwała Sądu Najwyższego z 16.02.2021 r., III CZP 11/20, OSNC 2021, Nr 6, poz. 40; postanowienie Sądu Najwyższego z 06.07.2021 r., III CZP 41/20, MoP 2021, Nr 15, s. 775; wyroki (...) z 03.10.2019 r., C-260/18, i z 29.04.2021 r., C-19/20).

W ocenie Sądu zasadniczy problem, jaki wiązał się z zawartą przez strony umową dotyczył przyjętego w niej – przez odesłanie do regulaminu – sposobu ustalenia kursu (...), po którym miały być dokonywane przeliczenia z waluty kredytu na złoty, co rzutowało na wysokość zadłużenia powodów spłacanego w złotych. Stosownie do § 37 regulaminu przeliczenie to miało następować po kursie kupna (przy wypłacie kredytu) i kursie sprzedaży (przy spłacie kredytu) "obowiązującym w Banku". Zgodnie z utrwalonym już poglądem orzecznictwa, określenie wysokości należności obciążającej kredytobiorcę z odwołaniem do tabel kursowych ustalanych jednostronnie przez bank, z czym równoznaczne jest odwołanie do kursu waluty "obowiązującego w Banku", bez wskazania obiektywnych kryteriów oznaczania kursu, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron umowy kredytu. W konsekwencji postanowienia takie traktowane są jako niedopuszczalne i niewiążące kredytobiorcy będącego konsumentem (art. 385 ¹ k.c.), jako kształtujące prawa i obowiązki kredytobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (por. w nowszym orzecznictwie wyroki Sądu Najwyższego z 9.09.2022 r., (...) 794/22, LEX nr 3410346, z dnia 13 maja 2022 r., (...) 464/22 i z dnia 27.05.2022 r., (...) 314/22 oraz powołaną tam dalszą judykaturę). Stanowisko to ma wsparcie w judykaturze Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (por. zwłaszcza wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 18.11.2021 r., M.P. i B.P. przeciwko "A." prowadzącemu działalność za pośrednictwem "A." S.A., (...):EU:C:2021:934).

Postanowienie umowne zakładające wypłatę kredytu przy zastosowaniu kursu kupna (...) obowiązującego w pozwanym banku w chwili wypłaty i spłatę przy zastosowaniu kursu sprzedaży (...) obowiązującego w banku w chwili spłaty było zatem niedozwolone w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Umowa, włącznie z regulaminem, nie zawierała postanowień, które stanowiłyby podstawę do limitowania swobody pozwanego w zakresie ustalania kursu, mogących stanowić realny instrument chroniący kredytobiorcę przed ryzykiem arbitralności i nadużyć ze strony banku. Wadliwości tej nie może usunąć odwołanie do kursów faktycznie ustalanych przez pozwanego na etapie wykonywania umowy. Polityka kursowa stosowana przez bank przez czas, w jakim umowa była wykonywana, nie stwarza samodzielnie podstawy do sformułowania jakichkolwiek skonkretyzowanych i obiektywnych ograniczeń, które mogłyby chronić kredytobiorcę przed arbitralnością kursu ustalanego przez bank w całym uzgodnionym okresie wykonywania umowy. Uwzględnienia wymaga przy tym, że odwołanie w umowie do kursu ustalanego jednostronnie przez bank pozwala nie tylko oddziaływać na wysokość zadłużenia kredytobiorcy, lecz także kształtować wysokość marży kursowej (spreadu walutowego), stanowiącej dodatkową korzyść banku – kredytodawcy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 9.09.2022 r., (...) 794/22, LEX nr 3410346).

Ocena, czy postanowienie umowne jest niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.), jest dokonywana według stanu z chwili zawarcia umowy (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019, Nr 1, poz. 2), toteż bez znaczenia dla dopuszczalności takich postanowień, jak rozważane, jest to, czy kurs (...) stosowany przez pozwanego w rzeczywistości odbiegał od kursów stosowanych przez inne banki lub kursu ustalanego przez NBP (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27.02.2019 r., II CSK 19/18 i z dnia 13.05.2022 r., (...) 464/22). Niedozwolony charakter postanowienia umownego jest rezultatem jego treści i w konkretnym przypadku możliwości, jakie treść ta stwarza przedsiębiorcy skutkując rażącym naruszeniem interesu konsumenta, nie zaś tego, czy możliwości stwarzane przez abuzywne postanowienie zostały przez przedsiębiorcę faktycznie wykorzystane po zawarciu umowy.

Wychodząc z tych założeń należało uznać, że rozważane postanowienie umowne wybiega poza granice swobody umów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.05.2022 r., (...) 314/22, dotyczący umowy kredytu indeksowanego, w którym kredytobiorcą był przedsiębiorca). Przepisy art. 385 ¹ k.c. i nast. tworzą rdzeń systemu ochrony konsumenta przed wykorzystaniem przez przedsiębiorcę silniejszej pozycji kontraktowej, związanej z możliwością jednostronnego kształtowania treści wiążących strony postanowień, w celu zastrzegania klauzul niekorzystnych dla konsumenta (klauzul abuzywnych) (tak, Wyrok SN z 9.09.2022 r., (...) 794/22, LEX nr 3410346). Przepisy te wprowadzają instrument wzmożonej – względem zasad ogólnych (w tym art. 353 ¹ k.c.) – kontroli treści postanowień narzuconych przez przedsiębiorcę, pod kątem poszanowania interesów konsumentów (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2018 r., III CZP 29/17), a także szczególną – odbiegającą od zasad ogólnych – sankcję mającą niwelować niekorzystne skutki zastosowania klauzul abuzywnych. Specyfika tej sankcji wyraża się w zawieszonej na korzyść konsumenta bezskuteczności niedozwolonych postanowień umownych (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna - z dnia 07.05. 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021, Nr 9, poz. 56), wyłączeniu zastosowania art. 58 § 3 k.c. i daleko idącym ograniczeniu możliwości zastąpienia bezskutecznej klauzuli inną (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18 i z dnia 16.09.2021 r., I (...) 166/21). Prowadzi to do wyłączenia – w zakresie zastosowania reżimu określonego w art. 385 ¹ i n.k.c. – ogólnych regulacji prawnych sankcjonujących konsekwencje naruszenia właściwości (natury) stosunku prawnego, w tym art. 58 § 1 i 2 w związku z art. 353 ¹ k.c. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13.05.2022 r., (...) 464/22; por. też uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28.04.2022 r., III CZP 40/22).

Należało więc uznać za abuzywne klauzule przeliczeniowe zamieszczone w ocenianej umowie kredytu, upoważniające pozwanego do jednostronnego określania wysokości jego rat z uwagi na uprawnienie do ich obliczania na podstawie ustalanego przez niego kursu (...). W wyroku z 11.12.2019 r., V CSK 382/18 (nie publ.) Sąd Najwyższy wskazał, że za postanowienia umowne mieszczące się w pojęciu "głównego przedmiotu umowy" w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy uważać te, które określają podstawowe świadczenia w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują tę umowę (por. wyroki (...) z 30.04.2014 r., C-26/13, pkt 49-50, z 26.02.2015 r., C-143/13, pkt 54, z 23.04.2015 r., C-96/14, pkt 33, z 20.09.2017 r., C-186/16, pkt 35). Takie cechy przypisywane są nie tylko postanowieniom, które wiążą się z obciążeniem kredytobiorcy – konsumenta ryzykiem zmiany kursu waluty i związanym z tym ryzykiem zwiększenia kosztu kredytu (klauzule ryzyka walutowego) (por. wyroki (...) z 20.09.2017 r., C-186/16, pkt 37, z 20.09.2018 r., C-51/17, pkt 68, z 14.03.2019r., C-117/18, pkt 48, z 03.10.2019 r., C-260/18, pkt 44), lecz i tym, które kształtują mechanizm indeksacji (por. wyroki Sądu Najwyższego z 04.04.2019 r., III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115 i z 09.05.2019 r., I CSK 242/18, nie publ.); odnosi się to tak do umowy kredytu indeksowanego jak i denominowanego. W konsekwencji w ten sposób należy też ocenić postanowienia stanowiące część mechanizmu denominacyjnego, określające sposób oznaczenia kursu miarodajnego do przeliczenia walutowego. Brak jednoznaczności klauzul waloryzacyjnych zastosowanych przez pozwanego w umowach kredytowych, nie poddających się obiektywnej weryfikacji, wypełnia zatem przesłankę abuzywności postanowień określających główne świadczenia stron.

W wyroku z 03.10.2019 r., C-260/18, (...) stwierdził, że art. 6 ust. 1 drugi człon zdania dyrektywy nr 93/13 sam w sobie nie określa kryteriów dotyczących możliwości dalszego obowiązywania umowy bez nieuczciwych warunków, lecz pozostawia ich ustalenie – zgodnie z prawem Unii Europejskiej - krajowemu porządkowi prawnemu. Oznacza to, w świetle kryteriów przewidzianych w prawie krajowym, że w konkretnej sytuacji należy zbadać możliwość utrzymania w mocy umowy, której klauzule zostały unieważnione (uznane za nieważne). Jeżeli sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego prawa utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych postanowień nie jest możliwe, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu, że ta umowa nie może dalej obowiązywać bez takich warunków i wtedy sąd powinien orzec jej unieważnienie. Zgodnie z wyrokiem (...) z 03.10.2019 r., C-260/18, nie ma możliwości uzupełnienia luk w umowie spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że treść czynności prawnej jest uzupełniana przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie są zatem przepisami o charakterze dyspozytywnym lub przepisami mającymi zastosowanie w konkretnych typach stosunków umownych, chyba że konsument wyrazi taką wolę w przypadku, gdy usunięcie nieuczciwego postanowienia umownego zobowiązywałoby sąd do unieważnienia umowy jako całości, narażając tym samym konsumenta na szczególnie dotkliwe skutki. Wola konsumenta, który uważa, że stwierdzenie nieważności całej umowy nie jest dla niego niekorzystne, przeważa nad wdrożeniem systemu ochrony, takiego jak zastąpienie nieuczciwego postanowienia i utrzymanie umowy w mocy. Dyrektywa nr 93/13 sprzeciwia się, w przypadku braku wyraźnej woli samego konsumenta, utrzymaniu w mocy nieuczciwych warunków umowy, które w chwili rozstrzygnięcia sporu ocenia się jako obiektywnie korzystne dla niego. Nie jest przy tym dopuszczalne częściowe utrzymanie nieuczciwego warunku umownego w mocy przez usunięcie elementów przesądzających o jego nieuczciwym charakterze, o ile sprowadzałoby się to do mającej wpływ na istotę tych warunków zmiany treści umowy (zob. też uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 07.05.2021 r. - zasada prawna - III CZP 6/21, OSNC 2021, Nr 9, poz. 56; uchwała Sądu Najwyższego z 16.02.2021 r., III CZP 11/20, OSNC 2021, Nr 6, poz. 40; postanowienie Sądu Najwyższego z 06.07.2021 r., III CZP 41/20, MoP 2021, Nr 15, s. 775; wyroki (...) z 03.10. 2019 r., C-260/18, i z 29.04.2021 r., C-19/20).

Powodowie w niniejszej sprawie konsekwentnie domagali się stwierdzenia nieważności umowy kredytowej, negując możliwość jej utrzymania, gdy nie zachodziły przesłanki do zastąpienia nieuczciwych warunków przepisami o charakterze dyspozytywnym, w tym odwołanie się do średniego kursu NBP. Sąd nie jest bowiem uprawniony do uzupełniania umowy treścią nieuzgodnioną przez strony, ustaloną z odwołaniem się do art. 41 pr. weksl. lub art. 358 k.c. choćby zmierzała do wyrównania ich pozycji w stosunku prawnym, tak samo jak nie jest też uprawniony do tego, by umowę łączącą strony przekształcić w inny rodzaj umowy. O sankcjach abuzywności klauzul umownych Sąd Najwyższy wypowiedział się w uchwale składu siedmiu sędziów z 07.05.2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021, Nr 9, poz. 56) i stwierdził, że niezwiązanie konsumenta niedozwolonym postanowieniem, o którym mowa w art. 385 ¹ § 1 zdanie pierwsze k.c., oznacza, że nie wywołuje ono skutków prawnych od samego początku i z mocy samego prawa, co sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu, chyba że konsument następczo udzieli świadomej, wyraźnej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób jednostronnie przywróci mu skuteczność. Uznanie postanowienia przez sąd za abuzywne ma charakter deklaratywny. W odniesieniu do skutków eliminacji niedozwolonych postanowień umownych art. 58 § 3 k.c. nie ma zastosowania, a to, czy bez klauzuli uznanej za abuzywną strony zawarłyby umowę, nie ma w zasadzie znaczenia.

Mając na uwadze przeprowadzoną analizę prawną i odniesienie jej do zakwestionowanych przez powodów postanowień umownych, należało stwierdzić nieważność tej umowy i orzec, zgodnie z żądaniem głównym pozwu, jak w pkt I sentencji.

Nieważność umowy skutkuje koniecznością dokonania wzajemnych rozliczeń. Z art. 410 § 2 k.c. wynika, że świadczenie spełnione w wykonaniu nieważnego zobowiązania jest świadczeniem nienależnym, a tym samym zgodnie z art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c. podlega zwrotowi jako korzyść majątkowa uzyskana bezpodstawnie kosztem świadczącego, co do zasady bez potrzeby ustalania, czy i w jakim zakresie spełnione świadczenie wzbogaciło osobę, na której rzecz świadczenie zostało spełnione, ani czy majątek spełniającego świadczenie uległ zmniejszeniu (tak, Uchwała SN z 16.02.2021 r., III CZP 11/20, OSNC 2021, nr 6, poz. 40). Samo bowiem spełnienie świadczenia wypełnia przesłankę zubożenia po stronie świadczącego, a uzyskanie tego świadczenia przez odbiorcę - przesłankę jego wzbogacenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24.11.2011 r., I CSK 66/11, niepubl., z dnia 09.08.2012 r., V CSK 372/11, niepubl., z dnia 28.08.2013 r., V CSK 362/12, niepubl., z dnia 15.05.2014 r., II CSK 517/13, niepubl. i z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18, niepubl.). W przypadku nieważnej umowy kredytu jako świadczenie nienależne należy kwalifikować przede wszystkim przekazanie przez bank środków pieniężnych niedoszłemu kredytobiorcy, który na podstawie art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c. staje się zobowiązanym do ich zwrotu, z tym że wymagalność tego zobowiązania zależy od wezwania bezpodstawnie wzbogaconego do zwrotu stosownie do art. 455 k.c. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17.12.1976 r., III CRN 289/76, niepubl., z dnia 16.07.2003 r., V CK 24/02, OSNC 2004, Nr 10, poz. 157, z dnia 28.04.2004 r., V CK 461/03, IC 2004, nr 11, s. 43, z dnia 18.01.2017 r., V CSK 198/16, niepubl. oraz uchwały Sądu Najwyższego z dnia 06.03.1991 r., III CZP 2/91, OSNCP 1991, Nr 7, poz. 93, z dnia 26.11.2009 r., III CZP 102/09, OSNC 2010, Nr 5, poz. 75, z dnia 02.06.2010 r., III CZP 37/10, OSNC 2011, Nr 1, poz. 2).

Zgodnie z art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c. świadczenia nienależne podlegają zwrotowi. Proste zastosowanie tej reguły prowadzi do wniosku, że między bankiem a niedoszłym kredytobiorcą powstają wówczas różne zobowiązania restytucyjne: zobowiązanie niedoszłego kredytobiorcy do zwrotu wykorzystanych środków pieniężnych oraz zobowiązania banku do zwrotu uiszczonych płatności. Przepisy art. 410 kc i nast. nie zawierają żadnej odrębnej regulacji, która wskazywałaby na jakąkolwiek zależność tych zobowiązań, w szczególności odwzorowującą zamierzony przez strony związek między obowiązkami mającymi wynikać z umowy kredytu (choćby na wzór art. 495 k.c.). Jedynie z art. 497 w związku z art. 496 k.c. wynika, że jeżeli wskutek nieważności umowy wzajemnej strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot. Zasadnicze milczenie ustawodawcy sugeruje, a art. 497 w związku z art. 496 k.c. sugestię tę wzmacnia, że nawet w przypadku nieważności umowy wzajemnej zobowiązania stron do zwrotu otrzymanych nienależnie świadczeń są co do zasady od siebie niezależne, co odpowiada aprobowanej w doktrynie i przez Sąd Najwyższy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, Glosa 2020, nr 4, s. 67) teorii dwóch kondykcji, przeciwstawianej teorii salda, zgodnie z którą w przypadku nieważnej umowy wzajemnej przedmiotem roszczenia restytucyjnego nie jest osobno każde ze spełnionych świadczeń, lecz jedynie nadwyżka wartości jednego z nich nad wartością drugiego, w związku z czym poszczególne świadczenia wzajemne stanowią jedynie wartości rachunkowe (nie podlegają zasadzie aktualności wzbogacenia), powstaje tylko jedno roszczenie restytucyjne, a dłużnikiem jest ten, komu ta nadwyżka (dodatnie saldo) przypadła (i nie została następczo utracona).

Skoro umowa kredytu okazała się nieważna, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.). Zatem co do zasady powódce (w związku, z tym że zgodnie z umową o podział majątku i zawartą w niej umową o przejęcie długu, przejęła ona od powoda D. S. (1) prawa i obowiązki wynikające ze spornej umowy), przysługiwało roszczenie o zwrot świadczeń spełnionych na rzecz strony powodowej w wykonaniu nieważnej umowy. Bezsporne było, że powodowie w ramach realizacji tej umowy uiścili na rzecz kredytodawcy do dnia wyrokowania łącznie kwotę 86450,08 zł oraz 5160 CHF. Zatem zasądzone na rzecz powódki kwoty 10911,28 zł i 5160 CHF niewątpliwie mieszczą się w granicach tej, którą powódka świadczyła na rzecz pozwanego w wykonaniu umowy. W związku z tym wydano rozstrzygniecie jak w pkt II sentencji wyroku. O odsetkach orzeczono na podstawie przepisu art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 482 k.c. i art. 455 k.c., zasądzając odsetki ustawowe za opóźnienie od zasądzonych kwot od 10 listopada 2023r. (zgodnie z żądaniem powódki tj. od 15. dnia od daty doręczenia pozwanej pisma rozszerzającego powództwo, co nastąpiło 26 października 2023r.).

Jednocześnie należy zauważyć, że powodowie w pozwie złożyli stronie pozwanej oświadczenie o potrąceniu roszczenia banku o zwrot kapitału kredytu w kwocie 64 644,63 zł z roszczeniem powodów o zwrot spłaconych rat kredytu ostatecznie w kwocie 86450,08 zł i 5160 CHF. Na skutek potrącenia roszczenie banku o zwrot kapitału kredytu wygasło, wobec jego zaspokojenia w całości. Instytucja potrącenia jest przydatna z punktu widzenia przyspieszenia obrotu prawnego. Skutek potrącenia stanowi umorzenie potrącanych wierzytelności do wysokości tej spośród nich, która jest niższa. Wierzyciel, któremu przysługuje wierzytelność o wartości wyższej, zachowuje więc częściowo swą wierzytelność, stanowiącą różnicę między jej wysokością a kwotą wierzytelności potrącanej. Dotyczy to zarówno nadwyżki ponad część umorzoną, jak i tej części wierzytelności, która została zgłoszona do potrącenia, jednak sąd tego nie uwzględnił. Roszczeń tych można dochodzić w drodze osobnego procesu (wyrok SN z 6.09.1983 r., IV CR 260/83, LEX nr 2934). W związku ze skutkiem potrącenia wyrażającym się w wygaśnięciu wierzytelności po jego dokonaniu każda ze stron może żądać wydania dokumentów, które stwierdzają wykonanie zobowiązania (art. 465 k.c.). W efekcie potrącenia dochodzi również do wygaśnięcia wszelkich praw związanych z wierzytelnością. Dotyczy to zwłaszcza zabezpieczeń wierzytelności (np. poręczenia, kaucji, zastawu, hipoteki, przewłaszczenia na zabezpieczenie). Jeżeli na skutek potrącenia wierzytelność nie wygasa w całości, prawa te również pozostają w mocy, jednak jedynie co do nieumorzonej części wierzytelności. Potrącenie spełnia trzy funkcje. Efektem potrącenia jest taki stan, jaki nastąpiłby, gdyby obaj dłużnicy spełnili swoje świadczenia (funkcja zapłaty). Co prawda żaden z nich nie uzyskuje świadczenia, ale każdy zostaje zwolniony ze swojego długu. Potrącenie spełnia również funkcję egzekucyjną. Dzięki jego zastosowaniu następuje skutek taki, jakby potrącający wymusił wykonanie zobowiązania. Wreszcie potrącenie ma funkcję gwarancyjną. W momencie, kiedy staje się dopuszczalne, wierzyciel ma pewność zaspokojenia wierzytelności. Potrącenie dokonywane jest przez złożenie przez jedną z uwikłanych w podwójny stosunek zobowiązaniowy osób stosownego oświadczenia woli. Potrącenie jest więc prawem podmiotowym i ma charakter konstytutywny. Przepis art. 498 k.c. przewiduje kilka przesłanek, których spełnienie umożliwia zastosowanie tej instytucji. Są nimi: wzajemność wierzytelności (tzn. dłużnik jest jednocześnie wierzycielem swojego wierzyciela i odwrotnie), jednorodzajowość świadczeń, wymagalność obu wierzytelności oraz możliwość dochodzenia ich przed sądem. Możliwość dokonania potrącenia powstaje, gdy strony są w stosunku do siebie jednocześnie wierzycielem i dłużnikiem. Wierzytelności wynikające z łączących strony stosunków prawnych, które mają być przedmiotem potrącenia, mogą wynikać z różnych tytułów prawnych. Stosunki, które kreują te wierzytelności, nie muszą być ze sobą powiązane. Kodeks cywilny nie zawiera żadnych ograniczeń w zakresie możliwości potrącania wierzytelności wzajemnie przysługującym stronom pod kątem ich pochodzenia. Zawsze jednak do potrącenia dochodzi w stosunku między wierzycielem a dłużnikiem będącym jednocześnie jego wierzycielem ( tak, G. Sikorski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, P. Nazaruk, LEX/el. 2023, art. 498). Podniesieniu zarzutu potrącenia w trakcie postępowania sądowego musi towarzyszyć złożenie oświadczenia woli o potrąceniu, jeśli wcześniej nie zostało ono przez stronę dokonane. Za równoznaczne z jego złożeniem może być uznane podniesienie zarzutu potrącenia w odpowiedzi na pozew (wyrok SN z 4.02.2004 r., I CK 181/03, LEX nr 163977). (tak, G. S. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. C., P. N., LEX/el. 2023, art. 499.

Zgodnie z art. 499 zdanie drugie k.c. oświadczenie woli o potrąceniu ma moc wsteczną od momentu, w którym stało się możliwe. Przez złożenie oświadczenia o potrąceniu skutki opóźnienia lub zwłoki stron w wykonaniu zobowiązania zostają wyeliminowane. Zniweczenie tych skutków odnosi się do okresu liczonego od momentu, kiedy potrącenie stało się możliwe, do czasu złożenia oświadczenia o potrąceniu.

Powódka K. S., konsekwentnie dochodziła wyłącznie zwrotu nadwyżki wynikającej z różnicy pomiędzy należnym stronie pozwanej roszczeniem o zwrot kapitału kredytu w kwocie 64 644,63 zł a należnym powódce roszczeniem o zwrot spłaconych rat kredytu ostatecznie w kwocie 86450,08 zł i 5160 CHF. Wprawdzie, jak wyżej wskazano do wzajemnych rozliczeń stron zastosowanie ma teoria dwóch kondykcji, to jednak powodowie skorzystali z przysługującego im prawa podmiotowego i złożyli oświadczenie o potrąceniu, co w konsekwencji spowodowało umorzenie wzajemnych roszczeń do kwoty niższej wierzytelności. W następstwie tego wzajemne wierzytelności banku oraz powódki umorzyły się do kwoty 64 644,63 zł, a zatem wierzytelność banku z tytułu roszczenia o zwrot wypłaconego kapitału wygasła w całości. W tych okolicznościach zgłoszony przez stronę pozwaną zarzut zatrzymania był, niezalenie od teoretycznych i prawnych wątpliwości co do jego dopuszczalności w okolicznościach tego stosunku prawnego, całkowicie nieuzasadniony. Jak już wskazano z art. 497 w związku z art. 496 k.c. wynika, że jeżeli wskutek nieważności umowy wzajemnej strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot. Skoro powodowie zaspokoili swój dług wobec banku wskutek złożonego oświadczenia o potrąceniu, bezprzedmiotowym było rozważanie zasadności zgłoszonego przez stronę pozwaną zarzutu zatrzymania.

Podkreślić należy, że na dzień zamknięcia nadpłata powódki z tytułu spłaty kapitału kredytu wynosiła 21 805,45 zł i 5160 CHF. Powódka domagała się zasądzenia części przysługującego jej roszczenia.

Mając powyższe na uwadze orzeczono jak w sentencji, o kosztach procesu orzekając na podstawie art. 98 k.p.c. W ocenie Sądu do niezbędnych kosztów procesu poniesionych przez współuczestników materialnych (art. 72§ 1 k.p.c.) reprezentowanych przez jednego pełnomocnika będącego adwokatem zalicza się jego wynagrodzenie ustalone niezależnie od liczby reprezentowanych przez niego uczestników. Koszty procesu należne współuczestnikom materialnym podlegają zasądzeniu na ich rzecz w częściach równych, chyba że współuczestnicy zgodnie wniosą o inny podział zasądzonych kosztów albo o zasądzenie ich jedynie na rzecz jednego lub niektórych ze współuczestników. W związku z tym Sąd zasądził od strony pozwanej na rzecz powodu 4643 zł wraz odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, w tym 1000 zł opłata sądowa od pozwu, 3600 zł wynagrodzenie z tytułu zastępstwa procesowego i 34 zł tytułem opłat skarbowych od pełnomocnictw, która to kwota należy się powodom w częściach równych, gdyż nie wskazali oni innego sposobu jej rozliczenia. Koszty zastępstwa procesowego ustalono na podstawie § 2 pkt 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015m poz. 1800 ze zm.).

Z/

1.  Odnotować;

2.  Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikom stron.

3.  (...) dni.