Portal Orzeczeń Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Kłodzku

POSTANOWIENIE

Dnia 23 sierpnia 2018 r.

  Sąd Rejonowy w Kłodzku I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSR Ewa Karp

Protokolant: p.o. protokolanta Joanna Nowicka

po rozpoznaniu w dniu 23 sierpnia 2018 r. w Kłodzku

na rozprawie

sprawy z wniosku K. G.

przy udziale B. C., K. S., J. R. (1), G. G., G. Z., W. D., Z. V.

o stwierdzenie nabycia spadku po S. C., zm. 22.09.2003r. oraz po J. C., zm. dn. 08.09.2008r.

postanawia:

I.  stwierdzić, że spadek po S. C., zm. 22.09.2003r. w B., ostatnio stale zamieszkałym w P. na podstawie ustawy nabyła żona J. C., c. J. i M. – w 14/56 części spadku oraz dzieci: G. G., c. S. i J., K. S., c. S. i J., W. D., c. S. i J., J. R. (1), c. S. i J., B. C., s. S. i J., Z. V., c. S. i J., G. Z., c. S. i J. – każde po 6/56 części spadku;

II.  stwierdzić, że spadek po J. C., zm. dn. 08.09.2008r. w K., ostatnio stale zamieszkałej w P. na podstawie ustawy nabyły dzieci: G. G., c. S. i J., K. S., c. S. i J., W. D., c. S. i J., J. R. (1), c. S. i J., B. C., s. S. i J., Z. V., c. S. i J., G. Z., c. S. i J. – każde po 8/56 części spadku;

III.  zasądzić od wnioskodawcy K. G. na rzecz uczestniczek J. R. (1) i W. D. kwoty po 737,00 (siedemset trzydzieści siedem 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

(...)

UZASADNIENIE

Wnioskodawca K. G. wniósł o stwierdzenie nabycia spadku po dziadkach: S. C., zmarłym 22 września 2003 roku oraz J. C. zmarłej 8 września 2008 roku, spadkodawców zamieszkałych przed śmiercią w P..

Wnioskodawca wskazał, ze S. C. pozostawił testament, w dniu śmierci był żonaty, a spadkobiercami są żona J. C. , córka K. S., córka J. R. (2), syn B. C., córki G. G., G. Z., W. D. i Z. V..

Wnioskodawca wskazał, że spadkodawczyni J. C. także pozostawiła testament, a spadkobiercami są córka K. S., córka J. R. (2), syn B. C., córki G. G., G. Z., W. D. i Z. V.. Do wniosku dołączył akt małżeństwa, urodzenia, dwa akty zgonu i dwa testamenty.

Uczestniczka J. R. (1) wniosła o oddalenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentów i wniosła o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy. Uczestniczka wniosła o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego połączonej z oględzinami rzekomych testamentów na okoliczność czy testamenty zostały sporządzone i własnoręcznie podpisane przez testatorów.

Po złożeniu odpowiedzi na wniosek przez uczestniczkę, wnioskodawca udzielił pełnomocnictwa fachowemu pełnomocnikowi, który do dnia rozprawy nie złożył żadnego pisma procesowego, w tym nie ustosunkował się do twierdzeń i wniosków uczestniczki.

Na rozprawie 12 lipca 2018 roku Sąd uzyskał stanowisko pozostałych uczestników oraz informacje od wnioskodawcy precyzujące okoliczności i osoby związane z testamentami.

Na zarządzenie Sądu pełnomocnik wnioskodawcy sporządził pismo procesowe, w którym wskazał, że dokument z 18 maja 2003 roku zawierający oświadczenie woli S. C. o rozporządzeniu jego majątkiem na wypadek śmierci został napisany odręcznie przez M. M. (2), jednego z czterech świadków obecnych przy tej czynności, a podpisany własnoręcznie przez S. C.

Drugi dokument z 28 lipca 2003 roku, zawierający oświadczenie woli J. C., o rozporządzeniu jej majątkiem na wypadek śmierci, został napisany odręcznie także przez M. M. (2), jednego z czterech świadków obecnych przy tej czynności, a podpisany własnoręcznie przez J. C..

Pełnomocnik wnioskodawcy wskazał, ze treść oświadczeń woli potwierdził na rozprawie wnioskodawca jako jeden ze świadków tych czynności.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Spadkodawca S. C. zmarł 22 września 2003 r. w B., ostatnio mieszkał w P.. W chwili śmierci miał 83 lata i był żonaty z J. C.. Spadkodawca miał 9 dzieci, z których dwoje zmarło nie pozostawiając spadkobierców, a pozostałe dzieci to uczestnicy: córka K. S., córka J. R. (2), syn B. C., córki G. G., G. Z., W. D. i Z. V.

Spadkodawczyni J. C. zmarła 8 września 2008 roku w K.. Ostatnio zamieszkiwała w P.. W chwili śmierci była wdową i miała 86 lat. Miała 9 dzieci, z których dwoje zmarło nie pozostawiając spadkobierców, a pozostałe dzieci to uczestnicy córka K. S., córka J. R. (2), syn B. C., córki G. G., G. Z., W. D. i Z. V..

Spadkodawcy pozostawili testamenty ustne spisane przez świadka M. M. (2) i podpisane przez spadkodawców.

Testament S. C. spisany został 18 maja 2003 roku przez M. M. (2). Treść testamentu podpisał S. C. oraz dwoje świadków M. M. (2) i M. M. (3). Oboje byli obecni w czasie sporządzania testamentu. W testamencie z 18 maja 2003 roku S. C. do spadku powołał wnuka K. G..

Spadkodawca podyktował M. M. (2) treść testamentu. Świadek sugerował udanie się do Notariusza lub Sekretarza Gminy, ale spadkodawca polecił żeby pisać i nie dyskutować. Testament został spisany z uwagi na obawy J. C. o zdrowie męża. Żona spadkodawcy J. C. i wnuk K. G. także byli obecni przy sporządzaniu testamentu. Ich podpisów na testamencie nie ma. Obecni przy spisywaniu testamentu myśleli, ze Babcia wnioskodawcy nie może być świadkiem jako żona, a wnioskodawca nie może być świadkiem jako spadkobierca.

Testament J. C. spisany został 28 lipca 2003 roku przez M. M. (2). Treść testamentu podpisała J. C. oraz dwoje świadków M. M. (2) i M. M. (3). Oboje byli obecni w czasie sporządzania testamentu. W testamencie z 28 lipca 2003 roku J. C. do spadku powołała wnuka K. G..

Spadkodawczyni chciała by jej testament był taki sam jak męża S. C. i M. M. (2) spisał taką samą treść testamentu. Testament podpisali spadkodawczyni i świadkowie M. M. (2) oraz M. M. (3). Testament został spisany 5 lat przed śmiercią spadkodawczyni. Przy sporządzaniu testamentu J. C. obecni byli także, mąż S. C. i wnuk K. G.. Ich podpisów na testamencie nie ma.

Świadek M. M. (2) wiedział, że powinno być 3 świadków testamentu.

Oba testamenty odczytał świadek M. M. (2). Większość słów pochodziła od spadkodawców, tekst redagował spisujący świadek M. M. (2), który jest polonistą i historykiem literatury.

Spadkodawcy S. C. i J. C. nie byli umierający w czasie sporządzania testamentów. Nie było też problemu z dojazdem do P., gdzie były sporządzone oba testamenty. Spadkodawcy mówili, że może udadzą się później spisać testamenty, powiedzieli, że mają czas. Oboje mogli własnoręcznie spisać testamenty.

J. C. w czasie sporządzania testamentu i później czuła się dobrze. Świadkowie, małżonkowie M., widywali ją często. Spadkodawczyni przynosiła im pierogi , była tez na koncercie w K. z M. M. (2).

Spadkodawcy byli sprawni umysłowo, nie mieli żadnych chorób, o których by wiedział wnioskodawca ich wnuk K. G..

Dowód:

odpisy skrócone aktu zgonu spadkodawcy i spadkodawczyni – K- 9, 10

odpisy skrócone aktów małżeństwa i urodzenia – K – 8, 11

zapewnienie spadkowe złożone przez K. G. K- 103,

przesłuchanie uczestników K- 103-104

zeznania świadków M. M. (2) i M. M. (3) - K- 124-125

W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd zważył co następuje:

Zgodnie z art. 952. § 1. K.c.:” Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. § 2. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.

W związku z zakwestionowaniem pisma i podpisów spadkodawców oraz wymogami przepisu art. 952 k.c. Sąd prowadził postępowanie dowodowe mające na celu precyzyjne i szczegółowe określenie istnienia przesłanek z art. 952 k.c., ustalenie istnienia ważnej ostatniej woli spadkodawców, przeprowadził dowody dotyczące okoliczności i przyczyn sporządzenia testamentów oraz dopuścił dowód z przesłuchania wnioskodawcy i świadków, obecnych przy spisywaniu ostatniej woli spadkodawców,.

Na podstawie zebranego materiału dowodowego- treści obu testamentów, przesłuchania świadków M. i M. M. (2), złożonego przez wnioskodawcę zapewnienia spadkowego i oświadczenia wnioskodawcy na rozprawie 23 sierpnia 2018 roku, Sąd ustalił, ze nie zostały zachowane przesłanki odnoszące się zarówno do możliwości skorzystania z tej szczególnej formy testamentu (obawa rychłej śmierci spadkodawcy) oraz przesłanki dotyczące formy, gdyż spadkodawcy nie oświadczyli swej ostatniej wolę w obecności trzech świadków, którzy spełniają wymogi bycia świadkami.

Komentatorzy cytowanego przepisu i orzecznictwo Sądu Najwyższego, zauważają, że w stosunku do testamentu ustnego, jak powszechnie wskazuje się w literaturze, najczęściej podejmowane są próby jego sfałszowania. Stąd pojawiające się w literaturze propozycje skreślenia art. 952 k.c. argumentowane są przede wszystkim tą okolicznością.

Zatem stwierdzenia nabycia spadku na podstawie testamentu ustnego powinny być poprzedzane precyzyjnym ustaleniem wszystkich okoliczności towarzyszących wyrażeniu przez spadkodawcę jego ostatniej woli w tej formie. Wymaga to od sądu orzekającego szczególnie wnikliwego badania, czy zachowane zostały wszystkie wymagania ustawy dotyczące zarówno formalnych przesłanek ważności, jak i okoliczności pozwalających na skorzystanie z tej formy testamentu.

Ponadto niezbędne jest ścisłe przestrzeganie reguł odnoszących się do stwierdzenia treści rozrządzeń spadkodawcy zawartych w takim testamencie.

W przypadku obawy rychłej śmierci, musi ona istnieć w chwili sporządzania testamentu (por. orzeczenie SN z dnia 4 lipca 1952 r., sygn. akt C 1321/52, OSNCK Nr 1953, Nr 1, poz.30). W sensie obiektywnym należy rozumieć obawę rychłej śmierci jako realną w świetle doświadczenia życiowego oraz wiedzy lekarskiej. Należy jednak zauważyć, że sama choroba spadkodawcy, nawet śmiertelna, nie oznacza, że przesłanka ta została spełniona, gdyż dopiero nagłe pogorszenie się stanu zdrowia spadkodawcy lub ujawnienie rokowań, które uzasadniają nadzwyczajną bliskość śmierci spadkodawcy, może świadczyć o spełnieniu tej przesłanki. [por. postanowienie SN z dnia 25 lipca 2003 r. V CK 120/02, OSNC 2004/10/159].

Zgodnie z treścią przepisu art. 952 § k.c. jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.

Wnioskodawca działający przy pomocy fachowego pełnomocnika nie wykazał istnienia obawy rychłej śmierci spadkodawców.

Sam wnioskodawca wskazał, składając zapewnienie spadkowe w obecności adwokata, ze Spadkodawcy byli sprawni umysłowo, nie mieli żadnych chorób. Okoliczności te potwierdzają świadkowie M. i M. M. (2), zeznając „ S. C. i J. C. nie byli umierający w czasie sporządzania testamentów. Nie było też problemu z dojazdem do P., gdzie były sporządzone oba testamenty. Spadkodawcy mówili, że może udadzą się później spisać testamenty, powiedzieli, że mają czas. Oboje mogli własnoręcznie spisać testamenty.”

Świadkowie wskazali także, że J. C. w czasie sporządzania testamentu i później czuła się dobrze. Widywali ja bardzo często. Spadkodawczyni przynosiła pierogi, była tez na koncercie w K..

Dopiero występowanie okoliczności o charakterze szczególnym musi uniemożliwiać lub znacznie utrudniać skorzystanie ze zwykłej formy testamentu. Taka sytuacja ma miejsce wtedy, gdy spadkodawca nie jest w stanie udać się do osoby urzędowej uprawnionej do przyjęcia oświadczenia w trybie art. 951 lub do notariusza, osób tych nie można także przywołać, a testator nie jest w stanie sporządzić testamentu holograficznego. Ocena, czy i w jakim stopniu istnieją trudności w sporządzeniu testamentu zwykłego, powinna być dokonywana przy uwzględnianiu możliwości samego testatora.

Jak wynika z zeznań świadka M. M. (2), świadek ten sugerował udanie się do Notariusza lub Sekretarza Gminy, ale spadkodawca polecił żeby pisać i nie dyskutować. Spadkodawcy, jak wynika z zeznań świadków M. rozważali późniejsze sporządzenie testamentu w formie pisemnej.

Dokonane ustalenia uzasadniają przyjęcie, że nie było przeszkód by spadkodawcy mogli w tym czasie lub później sporządzić testament holograficzny lub złożyć oświadczenie w trybie przepisu art. 951 § 1 k.c. albo też umówić termin sporządzenia testamentu notarialnego.

Jak wynika z zapewnienia spadkowego złożonego przez wnioskodawcę, wiedział on, ze nie może być świadkiem testamentu ani on – jako spadkobierca, ani Babcia, jako żona.

Świadkiem testamentu ustnego, w rozumieniu art. 952 § 1, może być osoba, do której spadkodawca kieruje swoje oświadczenie woli, która jest obecna przy składaniu tego oświadczenia, jest świadoma swojej roli świadka testamentu, gotowa do jej spełnienia i rozumie treść oświadczenia spadkodawcy (tak postanowienie SN z dnia 14 lipca 2005 r., III CK 688/04, LEX nr 380963).

Jeżeli przy składaniu oświadczenia przez spadkodawcę obecnych było np. pięciu świadków, konieczne jest podpisanie pisma przez nich wszystkich. Złożenie w takiej sytuacji podpisów tylko przez np. trzech świadków powoduje, że treść testamentu nie zostaje stwierdzona w należyty sposób. Do skuteczności pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego nie jest konieczny podpis osoby uczestniczącej w akcie testowania, która, zgodnie z art. 956 i art. 957 § 1, nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu (por. uchwałę SN z dnia 26 kwietnia 2002 r., III CZP 22/02, OSNC 2003, nr 2, poz. 19, z glosą M. Niedośpiała, M. Praw. 2004, nr 2, s. 92).

Pełnomocnik wnioskodawcy w piśmie z 26 lipca 2018 roku, wskazał, że przy sporządzaniu testamentów obecnych było 4 świadków, a po przesłuchaniu świadków M. i złożeniu zapewnienia spadkowego przez wnioskodawcę, nadal popierał wniosek o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentów, pomijając całkowicie treść przepisów art. 955 i 957 k.c.

Cytowany art. 955. K.c. przewiduje: Testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.

Treść przepisu wskazuje, że testament J. C. stracił moc, bowiem zmarła 5 lat po spisaniu jej ustnej ostatniej woli, a co do spadkodawcy S. C., jak wynika z opisanych ustaleń, brak było przeszkód do spisania w tym samym czasie testamentu własnoręcznego, notarialnego lub innego rodzaju.

Z kolei art. 957. § 1.k.c. precyzuje:” Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.

§ 2. Jeżeli świadkiem była jedna z osób wymienionych w paragrafie poprzedzającym, nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Jednakże gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.” :”

Nie mogli być zatem świadkami testamentu ani spadkodawcy ani tez ich wnuk K. G., co powoduje, że oba testamenty zostały sporządzone w obecności tylko 2 świadków.

Przepis art. 958 k.c. przewiduje:” Testament sporządzony z naruszeniem przepisów rozdziału niniejszego jest nieważny, chyba że przepisy te stanowią inaczej.”

Niezachowanie wymagań formalnych powoduje w zasadzie bezwzględną nieważność testamentu. Odejście od tej zasady może wynikać jedynie z wyraźnego przepisu ustawy, np. z art. 949 § 2. Ocena, czy zostały spełnione ustawowe wymagania dotyczące formy testamentu, powinna być dokonywana według stanu z chwili jego sporządzenia (por. też art. LII § 1 p.w.k.c.).

Jedynie kwestie związane ze stwierdzeniem treści testamentu ustnego mogą być oceniane według stanu istniejącego w innym momencie. Późniejsze zdarzenia nie mają wpływu na ważność testamentu – testament ważny nie traci swej ważności, testament nieważny nie ulega konwalidacji.

Nawet oświadczenie osoby zainteresowanej (np. pominiętego spadkobiercy ustawowego), że uznaje istniejący testament i nie będzie kwestionować jego ważności, nie rodzi żadnych skutków prawnych.

Mając na względzie powyższą analizę, przepisy i ustalenia oraz postanowienia przytoczonego art. 957 k.c. i art. 958 k.c. Sąd orzekł o stwierdzeniu nabycia spadku po S. C. i J. C. na podstawie ustawy, art. 931. § 1. K.c, wskazującego:” W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.”

O kosztach orzeczono po myśli art. 520 § 3.k.p.c. wskazującego. „ Jeżeli interesy uczestników są sprzeczne, sąd może włożyć na uczestnika, którego wnioski zostały oddalone lub odrzucone, obowiązek zwrotu kosztów postępowania poniesionych przez innego uczestnika. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio, jeżeli uczestnik postępował niesumiennie lub oczywiście niewłaściwie.”

Wnioskodawca nie zmodyfikował ani nie cofnął wniosku pomimo dokonanych ustaleń, co wskazuje na sprzeczność interesów wnioskodawcy i uczestników i uzasadnia obciążenie wnioskodawcy kosztami zastępstwa uczestniczki, która dopiero na drugiej rozprawie reprezentowana była przez fachowego pełnomocnika wobec stanowiska wnioskodawcy.